Demiryolu, Forbes Fabrikası, Aydın Atatürk Devlet Hastanesi İzlerin başlangıcı İzmir ama uzantısı Aydın. şimdiki Atatürk Devlet Hastanesinin olduğu  bölge Meyan kökü arazisidir. İngiliz Davit Forbes Buca’daki binadan sonra buraya da bir köşk yaptırır. Aydın’daki Forbes’lerin parlak dönemi Osmanlı’nın zor dönemine denk gelir.  Menderes havzasının inciri, zeytini, meyankökü başta olmak üzere oldukça zengin ürünleri İngiliz tüccarlar tarafından alınarak develerle Kuşadası ve İzmir ‘e,İzmir Limanından da Amerika ve İngiltere’ye gönderilmektedir. Bu ticareti daha da hızlandırmak için Sultan Abdülmecit zamanında 1856 yılında ORC şirketine 50 yıl imtiyazla İzmir Aydın arasına 130 km demiryolu inşa ettirilmek üzere verilir. 10 yıl süren bu hat 1866 yılında Sultan Abdülaziz zamanında tamamlanır.  1 haziran 1935 yılında TCDD tarafından ORC şirketinden satın alınarak TCDD nın denetimine girer. İngilizler de 1950 yılında imtiyaz süresinin bittiğini öne sürerek Aydın’dan giderler. (foto demiryolu) Demiryolunun geçtiği hatların antik şehirlere yakınlığı ilaç ham maddesi olarak meyan kökünün  büyük bağlar halinde limana götürülmesi  çevre halkında  şüphelere neden olmuştur. Tarihi eserlerimizin en korunmasız zamanındaki kaçakçılığın artması, denetimsizlik başlıca sorunlardır. 1950 yılında imtiyaz süresi bitmiş olsa da altında yatan diğer sebepler; tren yollarının yerini karayollarının alması, petrol ve ürünlerin çoğalması, Marshall yardımlarının da etkisidir. Yaptığım sözlü tarih çalışmalarım sırasında onları tanıyanlarla konuştum. Konuşmacılar İngiliz kadınlara  “Madam” diyerek hitap ettiklerini belirttiler. Bunun nedeninin başta da belirttiğim ilk gelenlerin Fransız olmasından kaynaklı olmalarından ileri geldiğini düşünüyorum. Emine Çeteci ise yanlarında çalışan olduğu için evin hanımından söz ederken  “Misses “ dedi.(foto .Emine Çeteci). 1 temmuz 1923 doğumlu Emine Çeteci 1943 yılında 20 yaşındayken günümüzde Atatürk Devlet Hastanesinin olduğu yerdeki köşke yemek ve mutfak işlerini görmek üzere  Aydın Dalama’dan getirilir ve yatılı olarak yerleştirilir. Aracı olan kişi yine kendi köylüsüdür. O da, İngilizlerin köşkünde, bahçe ,alım satımlara bakan, güvenlik görevlisidir. 2006 yılında evinde ziyaret ettiğim Emine Hanım sözlerine   ,” dün gibi hatırlıyorum köşkü” diyerek başladı sözlerine. Mıster  Davit  şimdiki Nevzat Biçer parkının olduğu yerdeki fabrikada  Mühendisti. Misses Jenny ile evliydi ve Bobby adında çocukları vardı.  Jenny  sık sık bahçede parti (ziyafet )verirdi.  Nazilli ve Söke’deki İngilizler bu partinin müdavimiydi. Hepsinin eşleri Forbes fabrikalarında mühendisti. Jenny de onlara ziyarete giderdi. Giderken karakola giderler izin alırlardı. Türklerle gidip gelmezlerdi. Yaptığım yemeklerini çok severlerdi. Benim dışımda evin temizliğini, çamaşırlarını yıkayan Sökeli bir arkadaşım daha vardı. Ben evleninceye kadar bu ailenin yanında çalıştım. Mıster  Davit’ın , Aydın Forbes  pinar (meyankökü )fabrikasının dışında  İzmir’e gidip gelmeleri oldukça fazlaydı. Evde İngilizce konuşuyorlardı. Ne dediklerini önce anlamazdım ama kaldığım süre içinde bazı İngilizce cümleleri öğrendim. Misses Jenny ve çocukları Bobby ile oyunlar oynardık. Bobby beş altı yaşlarında idi.”dedi. Emine hanım bu evde beş altı yıl çalıştığını, köşkün sahiplerinin İzmir’e taşınması gündeme gelince babası da onu geri çağırır. Ancak Jenny babasıyla konuşur ve onu da yanlarında yardımcı olarak İzmir’e götürürler. Ev Alsancak’tadır. Emine Hanım birkaç ay daha onlarla yaşar fakat babası evlendireceğini söyler ve Aydın’a evine, İngiliz aile de İngiltere’ye dönerler. Emine hanım, Mister Davit’in  yaptığı bir iyiliği hiç unutmaz. O iyilik oturduğu bu evin hikayesidir. Emine hanım çalıştığı süre içinde verdikleri aylıkları biriktirerek Aydın Atatürk Caddesi Aydın Lisesi kapısı -karşısındaki araziden bir arsa yeri alır. Üzerine bir ev yapmak ister ama parası yetmez. Davit evini tamamlaması için maddi yardımda bulunur. Giderken ona İngiltere’deki adres ve telefonlarını da verirler. Ama iletişimin zor olduğu o günlerde kâğıt kaybolur.  Tarihini tam hatırlayamadığı bir gün aynı evde birlikte zaman geçirdiği küçük Bobby den posta kartı alır. Adres yazılıdır. Emine hanımın evliliğinden çocuğunun olup olmadığını çocuğuyla İngiltere’ye gelmesini istemektedir. Emine hanım o kartı da nereye koyduğunu bilmemektedir. Onun anlattıkları Mahizer Salcıoğlunun anlattıklarıyla örtüşüyordu. Mahizer Salcıoğlu eşini kaybettikten sonra oğlu Mehmet Salcıoğlu işin -başına geçinceye kadar “SHELL” benzin istasyonunu işletmiş, yönetmiş iş kadıni. Forbes köşkü ve fabrikasıyla ilgili anılarını şu sözlerle ifade etti:  1946 yılında Milas’tan Aydın’a gelin geldim. Şimdiki Bey Camii arkasındaki Macar Ustalarının yaptığı büyük evde görümcelerimle birlikte büyük aile olarak yaşıyorduk.  Yıl 1950 Sigorta hastanesinin olduğu yerdeki Forbes köşkün satılacağını, İçinde yaşayanların İngiltere’ye gideceklerini duyduk. İngilizler, kayınpederim Muharrem Salcıoğlu’na köşkü alması teklifinde bulundular. Bu teklif  kayın pederime Mister Poll tarafından geldi. Çünkü -Muharrem Salcıoğlu İngiliz’lerden gazyağı ve benzin almaktaydı. Markası İngilizlere ait benzin istasyonunu da Mister Poll’un tavsiyesi üzerine kurdu. Kısacası kayınpederimin ekonomik durumu iyiydi. Poll’un  Satış teklifi üzerine  Muharrem Salcıoğlu gelini Mahizer hanımla kızını alarak köşke gider. Onları ev sahibi Jenny karşılar. Evin içi perdelerin plileri, salonun büyüklüğü ve  kuyruklu bir piyano , yatak odasındaki  prinç karyola devasa aynayla ihtişamlı köşkte gezdikten sonra ;Madam ,ince İngiliz fincanlarında kakaolu süt ikram eder. İngilizlerle görüşmeler sonunda Salcıoğlu    pazarlıktaki  gerekli 1000 tl yi  denkleştiremez . Köşkün satışı gerçekleşmez. Ama yatak odası takımını görümcesi alır. Daha sonra köşkü SSK alır. Mahizer Salcıoğluna göre; Sosyal Sigortalar Kurumu sigortalı işçilerden kesintileriyle hastaneler yapmaya başlamıştır. Şimdi hastane bahçesindeki ağaçlar ve o havuz Forbes’lerden kalmadır. Nevzat Biçer Parkına gelince: fabrikanın bacası tarihe bir iz olarak bırakılır. SSK hastanesinin tarihçesine baktığımızda :”sosyal sigortalar kurumu tarafından 1953 yılında hastane olarak yapımı başlanan bina 1963 yılında hizmete açıldı. Ege bölgesinin en modern hastanesi olarak reklamı yapılan hastanede 250 yatak kapasitesi Aydın Muğla Denizli ilerine hizmet verdi.” yazmakta. Hastanenin yapılış tarihi ile Mahizer  Salcıoğlu ve Emine Çeteci ‘nin anlattıkları birbirine uymakta. Bu çalışmamda ses kayıtları mevcuttur. Mahizer Salcıoğlu 2020 ve Emine Çeteci 2016 yılında vefat ettiler. Kaynak: Emine Çetecinin oğlu: Yüksel Hanlı :  62 yaşında /Emekli Fatih Öztoprak, Yard. Doç.Dr. Dursun Gök Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı